Paweł IV, właśc. Giovanni Pietro Carafa (ur.
28 czerwca
1476
w
Capriglia Irpina
, zm.
18 sierpnia
1559
w
Rzymie
) –
papież
w okresie od
23 maja
1555
do
18 sierpnia
1559
. Jeden z założycieli zakonu
teatynów
.
Wczesne życie
Wywodził się z neapolitańskiej szlachty. W 1494 wstąpił do stanu duchownego. O jego edukację zadbał wuj, kardynał
Oliviero Carafa
(1430-1511). Nauczył się kilku języków starożytnych, m. in. greki i hebrajskiego. W 1500 został szambelanem papieskim. Dzięki protekcji wuja w 1505 został biskupem Chieti. Uczestniczył w V Soborze Laterańskim w 1512. Następnie, w latach 1513-1514 był legatem
Leona X
wobec króla Anglii
Henryka VIII
. W czasie tej misji odwiedził Flandrię, gdzie nawiązał kontakt z
Erazmem z Rotterdamu
. W latach 1515-1519 był
nuncjuszem
w Hiszpanii. W 1518 został nominowany arcybiskupem Brindisi, zachowując diecezję Chieti. Po wystąpieniu
Lutra
sympatyzujący dotąd z humanistami Carafa przeszedł na pozycje im wrogie, upatrując w nich potencjalnych heretyków. Od pontyfikatu
Hadriana VI
aktywnie działał na rzecz
kontrreformacji
. Aby móc sprostać temu zadaniu, w 1524 wyrzekł się posiadanych lukratywnych urzędów (w tym obu biskupstw) i stanął na czele zakonu żebraczego teatynów.
Wybrany w 1534 papież
Paweł III
wezwał Carafę do Rzymu i w grudniu 1536 mianował go kardynałem. Był jednym z czołowych współpracowników tego papieża w reformowaniu Kurii Rzymskiej, należał do kilku komisji kardynalskich poświęconych temu zagadnieniu. W 1542 stanął na czele
Rzymskiej Inkwizycji
. Jako
inkwizytor
znany był z bezkompromisowości. Ponoć powiedział kiedyś: „Gdyby mój własny ojciec popadł w najmniejszą choćby herezję, własnoręcznie zebrałbym drewno na stos dla niego” – czym wyraził swoje oddanie dla sprawy walki z szerzącym się w Europie odstępstwem od doktryny wiary. W 1544 został kardynałem-biskupem Albano, a następnie Sabiny (1546), Frascati (1550), Porto e S. Rufina (1553) i na koniec Ostia e Velletri (1553). W 1537 Paweł III mianował go arcybiskupem Chieti, a w 1549 przeniósł do archidiecezji Neapolu. Od 1553 sprawował funkcję dziekana Kolegium Kardynałów. Na papieża został
wybrany
23 maja 1555 i przyjął imię Paweł IV.
Pontyfikat
Jako papież dążył do pogłębienia przeprowadzanych reform w Kościele, był jednak przeciwny kontynuowaniu obrad
soboru trydenckiego
. Reformy te chciał wprowadzać samodzielnie, opierając się głównie na odnowionej Inkwizycji, której pracami kierował bezpośrednio aż do 1558, gdy wyznaczył kardynała
Michele Ghisleri
nowym Wielkim Inkwizytorem. Przyczynił się do opublikowania pierwszego oficjalnego
indeksu ksiąg zakazanych
w 1559 (nieoficjalne spisy ksiąg zakazanych publikowane przez Inkwizycję ukazywały się już od 1543). Był przeciwny jakimkolwiek negocjacjom z protestantami, uważając ich za zwykłych heretyków. Potępił augsburski pokój religijny z 1555. Podejrzeń o herezję nie uniknęli nawet kardynałowie. W 1557 nakazał wytoczenie procesu kardynałowi
Giovanni Girolamo Morone
i
Reginaldowi Pole
, i to pomimo, że ten ostatni kierował wówczas dziełem rekatolicyzacji Anglii. Morone został wtrącony do więzienia, natomiast Pole uniknął tego losu tylko dlatego, że zmarł w 1558 w Anglii. Morone po śmierci Pawła IV został oczyszczony z zarzutów. Bardziej uzasadnione były represje wobec kardynała Ippolito II d'Este, któremu papież zarzucił symonię. Wpływowy kardynał z książęcego rodu Ferrary uniknął więzienia, ale musiał udać się na wygnanie. Bulla Cum ex apostolatus officio z 15 lutego 1559 uznawała za nieważny wybór heretyka na papieża - powszechnie uważano, że ostrze tej bulli było wymierzone przeciwko kardynałom Morone i d'Este, którzy obaj uchodzili za
papabile
. Przyczynił się też do zamknięcia żydów w dzielnicach otoczonych murem, potępił również judaizm w swej bulli Cum nimis absurdum i nakazał nosić judaistom charakterystyczne nakrycia głowy. Swoją decyzję argumentował podejściem wyznawców religii mojżeszowej do chrześcijan i samej osoby
Jezusa z Nazaretu
. Paweł IV starał się wyplenić z Rzymu oznaki rozpusty. Pokładał nadzieję w przestrzeganiu
celibatu
wśród duchownych i zasad obyczajności wśród osób świeckich, czym naraził się na gniew zdemoralizowanej części duchowieństwa i licznych
kurtyzan
rzymskich. Kobietom zabraniał noszenia sukien z głęboko wyciętymi dekoltami.
Pod względem politycznym Paweł IV był zdecydowanym przeciwnikiem Hiszpanii, którą uważał za okupanta swojej ojczyzny, Neapolu. W grudniu 1555 zawarł antyhiszpański sojusz z Francją, jednak wojna, podczas której papież nie wahał się wzywać na pomoc muzułmańskich Turków, zakończyła się dla wojsk papieskich i Francji totalną klęską: pokój z Cateau-Cambresis z 3 kwietnia 1559 ugruntował dominację Hiszpanii we Włoszech.
Program reform wdrażany przez Pawła IV nie przewidywał zniesienia
nepotyzmu
. Przeciwnie, wspierał on swoją rodzinę w nie mniejszym stopniu niż Aleksander VI Borgia czy Paweł III Farnese. Jego bratanek
Carlo Carafa
został w 1555 kardynałem, legatem Bolonii i superintendentem Państwa Kościelnego. Do Kolegium Kardynalskiego powołał też dwóch dalszych krewnych: Diomede Carafa i Alfonso Carafa. Carlo stał się prawą ręką papieża i szybko zdobył złą sławę. Był brutalny, chciwy i prowadził rozwiązły tryb życia. W trakcie wojny z Hiszpanią papież skonfiskował lenno
Paliano
, należące dotąd do prohiszpańskiego rodu
Colonna
, co nastawiło ten ród wraz z jego klientelą przeciwko Pawłowi IV i jego krewnym. Lenno to otrzymał Giovanni Carafa, brat Carla.
Występki Carlo Carafy długo były niezauważane przez Pawła IV, gdy jednak w styczniu 1559 przedstawiono papieżowi listę jego przestępstw, nadużyć i niemoralnych zachowań, popadł on w niełaskę, został pozbawiony władzy i wygnany z Rzymu.
Autokratyczny styl rządów Pawła IV i nadużycia jego krewnych nie przysporzyły mu popularności. Po jego śmierci wzburzony plebs usiłował uniemożliwić jego pochówek, zdewastowano również jego pomniki. Jego następca Pius IV wytoczył procesy członkom rodziny Carafa, kilku z nich (w tym kardynał Carlo i jego brat Giovanni) zostało straconych.
Grobowiec papieża znajduje się w rzymskiej
bazylice Santa Maria sopra Minerva
.
Bibliografia
- Ludwig von Pastor: History of the Popes. T. 14. Londyn: 1924. ISBN brak.
- Kazimierz Dopierała: Księga papieży. Poznań: 1996. .
Linki zewnętrzne